Οι Αντιφάσεις της Προστασίας στους Αναγνωρισμένους Πρόσφυγες

Στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου, η αναγνώριση του καθεστώτος πρόσφυγα δεν συνεπάγεται ένα νέο ξεκίνημα, αλλά μια απότομη πτώση στο κενό. Σύμφωνα με την ετήσια έκθεση της οργάνωσης Refugee Support Aegean (Μάρτιος 2025), οι αναγνωρισμένοι πρόσφυγες στην Κω και στη Λέρο αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τις Κλειστές Ελεγχόμενες Δομές (ΚΕΔ) μόλις τριάντα ημέρες μετά τη χορήγηση ασύλου – συχνά πριν καν λάβουν βασικά έγγραφα, όπως η Άδεια Διαμονής Ενιαίου Τύπου (ΑΔΕΤ). Το αποτέλεσμα είναι εκατοντάδες άνθρωποι να βρίσκονται άστεγοι, χωρίς πρόσβαση σε πρόνοια, εργασία ή στέγη, σε περιοχές που στους τουριστικούς χάρτες φαντάζουν ως παράδεισοι, αλλά στην πράξη λειτουργούν ως ανθρωπιστικές παγίδες.

Προθεσμίες και Δημόσιες Υπηρεσίες

Η αυστηρή διοικητική πρόβλεψη επιβάλλει την αποχώρηση από τις δομές φιλοξενίας εντός ενός μήνα από την επίδοση της απόφασης ασύλου. Ωστόσο, το χρονοδιάγραμμα αυτό δεν λαμβάνει υπόψη την πραγματικότητα, καθώς σε πολλές περιπτώσεις, οι πρόσφυγες δεν έχουν προλάβει να εκδώσουν καν τα απαραίτητα έγγραφα – ούτε η άδεια διαμονής, ούτε ο ΑΜΚΑ, ούτε ο ΑΦΜ. Μέσα σε μόλις τριάντα ημέρες, οι πρόσφυγες καλούνται να ολοκληρώσουν δακτυλοσκόπηση, να αιτηθούν ΑΔΕΤ, να βρουν κατοικία, να ενταχθούν στην αγορά εργασίας και να αναζητήσουν σχολείο για τα παιδιά τους. Η διαδικασία αυτή, που θα απαιτούσε εβδομάδες ή και μήνες σε ιδανικές συνθήκες, αποδεικνύεται πρακτικά αδύνατη.

Αντί να συμβολίζει την αρχή μιας αυτόνομης ζωής, ο μήνας αυτός μετατρέπεται στο όριο ανάμεσα στην ελπίδα και την εγκατάλειψη.

Εξώσεις και Ανθρωπιστική Κρίση

Στην Κω, οι εξώσεις εφαρμόζονται χωρίς καμία ευελιξία, ακόμη και σε περιπτώσεις οικογενειών με μικρά παιδιά ή ευάλωτους ανθρώπους. Η οργάνωση RSA καταγράφει ότι η αποχώρηση από τις δομές επιβάλλεται απαρέγκλιτα, ενώ τα ραντεβού για δακτυλοσκόπηση δίνονται με σημαντική καθυστέρηση. Χωρίς ΑΔΕΤ, οι πρόσφυγες δεν έχουν τη δυνατότητα να προχωρήσουν στην έκδοση ΑΜΚΑ ή ΑΦΜ, ούτε μπορούν να ανοίξουν τραπεζικό λογαριασμό ή να νοικιάσουν κατοικία. Η κατάργηση του προγράμματος κοινωνικής ένταξης HELIOS στα μέσα του 2024 έχει αφήσει ένα κενό στην πρόνοια, χωρίς κανένα εναλλακτικό σχήμα στήριξης.

Αυτοί που ζητούν βοήθεια απλώς ενημερώνονται πως δεν υπάρχει διαθέσιμο πρόγραμμα και μένουν χωρίς προοπτικές.

Καταστάσεις Τρομακτικής Ομοιότητας στη Λέρο

Αναλόγως, στην Λέρο καταγράφονται παρόμοιες συνθήκες. Η RSA τεκμηριώνει, με τη χρήση επίσημων εγγράφων, περιπτώσεις όπου αναγνωρισμένοι πρόσφυγες αναγκάζονται να αποχωρήσουν από τις δομές πριν ακόμα ολοκληρωθεί η δακτυλοσκόπηση, η οποία είναι απαραίτητη για την έκδοση άδειας διαμονής. Το αποτέλεσμα είναι άνθρωποι να μένουν άστεγοι, χωρίς κανένα επίσημο έγγραφο, χωρίς τη δυνατότητα να αποδείξουν την προσφυγική τους ιδιότητα. Οργανώσεις όπως η RSA χαρακτηρίζουν το πρόβλημα ως δομικό και όχι απλώς γραφειοκρατικό, κάτι που απαιτεί επείγουσα αντιμετώπιση.

Απαιτήσεις Πολιτικής και Κοινωνικής Στήριξης

Παρά την απουσία επίσημων στατιστικών στοιχείων για τον αριθμό των προσφύγων ανά νησί, η έκθεση προσφέρει μια έμμεση εικόνα μέσω του προγράμματος HELIOS Plus, το οποίο προβλέπει στήριξη για μόλις 210 άτομα στην Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου. Ο συνολικός προϋπολογισμός του ανέρχεται σε 3,8 εκατομμύρια ευρώ. Ο αριθμός αυτός υποδηλώνει την περιθωριοποίηση των νησιωτικών προσφύγων από τον κεντρικό σχεδιασμό. Η RSA επισημαίνει ότι η πλειονότητα των αναγνωρισμένων προσφύγων στα νησιά παραμένουν αόρατοι για την πολιτεία, άστεγοι και χωρίς στήριξη, γεγονός που καθιστά αναγκαία την επαναξιολόγηση των πολιτικών ένταξης.

Διχοτομία Μεταξύ Νησιών και Ενδοχώρας

Η κατάσταση αυτή έρχεται σε αντίθεση με την κατάσταση στην ενδοχώρα, όπου παρατηρείται μεγαλύτερη ανοχή στην εφαρμογή των διοικητικών προθεσμιών. Στην Αθήνα, στη Θεσσαλονίκη και άλλες μεγάλες πόλεις, λειτουργούν Κέντρα Ένταξης Μεταναστών και κοινωνικές υπηρεσίες, παρέχοντας υποστηρικτικούς μηχανισμούς, έστω και με αδυναμίες. Αντίθετα, στην Κω και στη Λέρο απουσιάζει κάθε πλαίσιο στήριξης. Οι αιτήσεις ανανέωσης άδειας διαμονής υποβάλλονται μόνο μέσω email, χωρίς επιβεβαίωση παραλαβής, αφήνοντας τους ενδιαφερόμενους σε κατάσταση αβεβαιότητας.

Η αναγνώριση του καθεστώτος διεθνούς προστασίας δεν πρέπει να σημαίνει την έναρξη μιας περιόδου ακραίας επισφάλειας. Η σημερινή κατάσταση στα νησιά αποκαλύπτει μια πολιτική δύο ταχυτήτων που οδηγεί πολλούς πρόσφυγες στην αορατότητα και την εγκατάλειψη. Το ελληνικό κράτος απαιτεί αυτονομία από τους πρόσφυγες, χωρίς να τους εξασφαλίσει τα απαραίτητα εργαλεία. Χωρίς άδεια διαμονής, στέγη και βασικά έγγραφα, η αναγνώριση μετατρέπεται σε βάρος αντί για δικαίωμα.